''Ulaşılan birikim düzeyi açsından orta-üst grupta yer alan sözleşmelerde sistemde kalış süreleri uzuyor ve ortalama katkı payı düzeyleri yükseliyor.''

Katılımcı davranışlarında öne çıkan eğilimler olarak şunların altını çizebiliriz. Fon tercihlerinde değişiklik yapan katılımcı sayısı giderek artıyor. Ulaşılan birikim düzeyi açsından orta-üst grupta yer alan sözleşmelerde sistemde kalış süreleri uzuyor ve ortalama katkı payı düzeyleri yükseliyor.

BES katılımcılarının davranışlarını etkileyen ve yeni katılımcıları sisteme çeken birden çok etken var.

Öncelikle BES, 20’nci yılını tamamlamak üzere ve nüfusun çok geniş kısmı tarafından tanınıyor. Diğer yandan, sistemin şeffaflığı ve güvenilirliği ile emeklilik şirketlerinin dijital kanallar üzerinden bilgilendirme ve hizmet kalitesi, fonların ortalama getirisinin istisnai yıllar dışında enflasyon düzeyinden yüksek olması ve finansal piyasaları takip etme olanaklarının artması da öne çıkan diğer bazı önemli etkenler.

Tabii, ülke ekonomisinde içinden geçmekte olduğumuz negatif faiz döneminin de hisse senedi piyasasına ve BES’e ilgiyi artırdığını söylememiz mümkün.

Bütün bunlar, kişilerin bir yandan sisteme ilgisini canlı tutarken öte yandan da fon tercihlerinde gelişmelere göre değişiklik yapma eğilimlerini güçlendiriyor.

Nitekim, 2023 yılı ilk 6 ayında fon değişikliği yapmış sözleşme adeti geçen yılın aynı dönemine göre %32 oranında artış göstermiş durumda. 

Ayrıca zaman içinde önemini giderek artıracak bir gelişme de 1 Temmuz 2021 tarihinde devreye alınan BEFAS, Bireysel Emeklilik Fon Alım Satım Platformu oldu.  Bu platform aracılığıyla, katılımcılar, kendi emeklilik şirketleri dışındaki şirketlerin emeklilik fonlarını da portföylerine dahil etme imkanına kavuştular.  Ağustos 2023 sonu itibarıyla yürürlükte olup BEFAS platformu üzerinde işlem görmüş olan sözleşmelerin son 1 yıl içerisinde ortalama 2.7 kere fon dağılım değişikliği yaptıkları gözlendi. 

BES’i cazip bir tasarruf platformu yapan unsurlar arasında daha önce saydığımız şeffaflık, güvenilirlik ve emeklilik şirketlerinin hizmet kalitesi doğal olarak çok önemli ancak %30 devlet katkısı muhtemelen bu unsurların da önüne geçiyor.

Ayrıca BES’in çok sayıda fon çeşitliliği ile farklı tasarruf araçlarına kolay erişim sağlaması başlı başına önemli bir tercih faktörü.

BES geçmişinde nispeten yeni ama çok önemli bir araç olan BEFAS platformu da katılımcılara bütün şirketlerin fonlarına erişim imkânı sağlayarak bu cazibeyi artırmaya devam ediyor. 

BES’i bir yatırım aracı olarak değil tasarruf platformu olarak değerlendirmek kanımca daha doğru olur. Katılımcılar, bu platform üzerinden farklı araçlara yatırım yaparak tasarruflarını değerlendirme imkânı buluyorlar. 

Önemli bir bankamız tarafında yapılan Türkiye’nin Tasarruf Eğilimleri Araştırması’nın 2023 yılı ilk çeyrek sonuçlarına göre, ülkemizde tasarruf sahipliği oranı yüzde 19 düzeyinde. Tasarrufu olanların tasarruf aracı tercihlerine bakıldığında ise yastık altı altın ve nakit yüzde 25 ile ilk sırada yer alırken, bireysel emeklilik fonları %18’ tercih edilme oranı ile ikinci sırada yer alıyor.

Ülkemizin tasarruf haritasında TL ve döviz mevduatları en önemli yeri tutuyor. 2023 Haziran ayı itibarıyla, %39 oranında mevduat, %26 döviz mevduat, %21 iç borçlanma senetleri, %11 hisse senedi, %1 özel sektör tahvili ve %2 eurobond tutuyoruz.  Emeklilik fonları aracılığı ile ulaşılan tasarruflar ise 2006 yılında toplam tasarruflar içinde %0,5 bir paya sahipken istikrarlı bir artışla 2023 Haziran ayında %3,3 seviyesine ulaşmış durumda.  Bu trendin hızlanarak devam etmesini bekliyoruz.

Her ne kadar, otomatik katılım sistemi (OKS) de dahil olmak üzere 20 yılda ulaşılan fon büyüklüğü, Ağustos 2023 sonu itibarıyla 650 milyar TL düzeyini geçtiyse de bu birikimin milli gelire oranını OECD ülkeleri ile karşılaştırdığımızda gidecek yolumuz olduğunu görüyoruz. Ancak, iyi bir başlangıç yapıldığının ve iyi bir sistem kurulduğunun altını yeniden çizmekte fayda olabilir.